Het beleidsdoel Erfgoed en cultuur is vastgesteld in het omgevingsbeleid. De uitwerking van dit beleidsdoel vind je via deze link .
Beleidsprestatie 4-2-1 Erfgoed beschermen in de omgeving
Wat willen we bereiken?
De kern van het erfgoedbeleid van Zuid-Holland is het behoud van erfgoed door het beschermen, beleven en benutten van erfgoed. Deze beleidskeuze concentreert zich op het beschermen van het erfgoed in Zuid-Holland. Dit doet de provincie door:
- Behouden en versterken werelderfgoed (erfgoederen van uitzonderlijke universele waarde);
- Behouden en verbeteren kroonjuwelen cultureel erfgoed;
- Garanderen van windvang en zicht op historische windmolens;
- In stand houden en verbeteren van de omgeving van landgoederen en kastelen of kasteelterreinen.
Wat gaan we doen om dit te realiseren?
Algemeen
- In 2026 voeren we de aanbevelingen van de Biografie van Zuid-Holland uit. De Biografie van Zuid-Holland (2025) beschrijft het ontstaan van het landschap. Ook geeft de Biografie aanbevelingen om culturele identiteit, erfgoed en ruimtelijke kwaliteit te gebruiken als inspiratiebron voor gebiedsontwikkelingen en grote ruimtelijke opgaven.
- We onderzoeken voor welke kroonjuwelen een handreiking wordt opgesteld. Kroonjuwelen zijn unieke cultuurhistorische gebieden in Zuid-Holland. De handreikingen voor kroonjuwelen zijn een aanvulling op ons beleid en helpen ons om bij ruimtelijk ontwikkelingen goed rekening te houden met het bestaande cultuurhistorisch waardevolle landschap.
- We inventariseren de huidige staat van de molenbiotopen in Zuid-Holland. Een molenbiotoop is de ruimte rond de historische molen die nodig is om voor de vrije windvang en zicht op de molen. Het onderzoek naar de molenbiotopen wordt zo uitgevoerd, zodat deze in de toekomst makkelijk te herhalen is. Zo houden we grip op zicht en windvang op historische molens.
- We blijven erfgoedadviezen geven in ruimtelijke plannen rond molenbiotopen, kroonjuwelen, Werelderfgoed en voor landgoed- en kasteelbiotopen.
- Wij dragen bij aan de verbetering van het entreegebied van Kinderdijk. Met een betere entree is het mogelijk om bezoekers beter door het gebied te leiden, om het Werelderfgoed beter te presenteren én om overlast van bezoekers in de omgeving te verminderen.
- Wij starten met de uitvoering van de ambities van het beleidsperspectief Erfgoed en Cultuur.
Beleidsprestatie 4-2-2 Rijksmonumenten en historische molens in goede staat
Wat willen we bereiken?
Beschermen van erfgoed vormt de basis van waaruit de provincie werkt aan een beter beleefbaar en benut erfgoed, waaronder rijksmonumenten en historische molens. De provincie wil dat erfgoed voor de toekomst behouden blijft. Daarvoor stimuleert de provincie het restaureren en toekomstbestendig maken van rijksmonumenten en draagt ze zorg voor het onderhouden en laten draaien van historische windmolens.
Voor rijksmonumenten doet de provincie dit door het verlenen van subsidies, door de inzet van de aanjager voor herbestemming van rijksmonumenten, financieren van adviezen op maat voor herbestemming, inzet op verduurzaming en inspelen op klimaatverandering en het stimuleren van de werkgelegenheid en het vakmanschap in de restauratiebranche.
Onderhoud en laten draaien van historische windmolens stimuleert de provincie door het verlenen van subsidies voor (groot)onderhoud en door het beschikbaar stellen van draaipremies.
Wat gaan we doen om dit te realiseren?
Algemeen
Stimuleren en faciliteren bij restaureren en herbestemmen rijksmonumenten en stimuleren bij (groot) onderhoud molens
Wij stimuleren en maken het mogelijk dat rijksmonumenten gerestaureerd worden. Sommige rijksmonumenten krijgen een nieuwe functie. Dit noemen we herbestemming. Daarnaast dragen wij bij aan (groot) onderhoud van molens. Hiervoor doen we het volgende:
- We openen verschillende subsidieregelingen.
- Met de subsidieregeling voor de restauratie van rijksmonumenten zorgen we ervoor dat minder rijksmonumenten in Zuid-Holland een achterstand in restauratie hebben.
- Met subsidies voor regulier en groot onderhoud van molens én met draaipremies, worden kostbaardere restauraties aan molens uitgesteld. De draaipremie is een vergoeding per hoeveelheid asomwentelingen die een molen maakt. De draaipremie stimuleert molenaars om hun molens regelmatig in werking te zetten. Dat draagt bij aan het behoud van de technische staat en aan de zichtbaarheid van deze molens. Door jaarlijks geld beschikbaar te stellen, houden wij de kosten voor de instandhouding van de Zuid-Hollandse molens over de langere termijn zo laag mogelijk. Bovendien blijf de monumentale waarden van de molens behouden en kunnen ze veilig worden opengesteld voor het publiek.
Het Rijk kondigde aan om het maximaal aan te vragen bedrag aan subsidie per molen te verhogen. Daarmee past het Rijk de maximale bedragen aan aan de inflatie. De provincie volgt deze aanpassing en verhoogt de bijdrage aan de molens in Zuid-Holland.
- De volgende instellingen subsidiëren we jaarlijks met een subsidie.
- Het Erfgoedhuis ondersteunt volgens de gemaakte afspraken de erfgoedsector in Zuid-Holland. Het ondersteunt gemeenten bij het uitvoeren van hun erfgoedtaken.
- Restauratie Opleidingsprojecten (ROP) stimuleert het vakmanschap in de restauratiemarkt.
- Met een jaarlijkse subsidie ondersteunen wij de Molenviergang Aarlanderveen, zodat deze enige nog werkende molengang in de wereld in stand blijft.
- Wij voeren het Interbestuurlijk Toezicht (IBT) op erfgoed verder uit. Dit betekent dat we toezicht houden op de manier waarop gemeenten hun wettelijke taken rond rijksmonumenten uitvoeren, zoals vergunningverlening en handhaving. Het doel is om de kwaliteit en rechtsgelijkheid van erfgoedzorg in alle gemeenten te garanderen.
- Wij werken het beleidsperspectief verder uit. Daaronder valt het aanpassen van de subsidieregelingen en het onderzoek naar kennisontwikkeling over toekomstbestendigheid van monumenten.
Beleidsprestatie 4-2-3 Provinciale erfgoedlijnen zichtbaar en beleefbaar
Wat willen we bereiken?
De provincie wil de erfgoedlijnen ontwikkelen en beleefbaar maken en het erfgoed rondom de erfgoedlijnen behouden door bescherming, beleving en benutting. Dit gebeurt in samenwerking en afstemming met belanghebbende partijen.
Wat gaan we doen om dit te realiseren?
Algemeen
Samenwerken bij erfgoedlijnen
- Het programma Erfgoedlijnen bestaat sinds 2012. Met het programma maakt de provincie belangrijke hoofdstukken uit de geschiedenis van Zuid-Holland beter zichtbaar en beleefbaar voor inwoners en bezoekers. Dit doen we samen met meer dan 300 partners. Dit doen we met een subsidieregeling en we organiseren Erfgoedtafels. Dat zijn netwerken van partners rondom de erfgoedlijnen.
- Met de subsidieregeling Erfgoedlijnen subsidiëren we in 2026 ongeveer 65 uitvoeringsprojecten. Dit gebeurt op advies van de Erfgoedtafels. Deze projecten dragen bij aan de ontwikkeling van de erfgoedlijnen en aan restauratie van rijksmonumenten binnen de erfgoedlijnen.
- In 2026 gaan we verder met het evalueren en doorontwikkelen van de erfgoedlijnen.
Beleidsprestatie 4-2-4 Archeologie beschermen en zichtbaar
Wat willen we bereiken?
De provincie heeft de wettelijke taak om:
- Archeologische waarden ruimtelijk te beschermen (Erfgoedwet, Omgevingswet)
- Haar archeologische vondsten (provincie is eigenaar van een groot deel van wat er gevonden wordt) en bijbehorende documentatie deskundig te bewaren in een geschikt archeologisch depot en toegankelijkheid te bevorderen (Erfgoedwet, Omgevingswet)
De provincie zet zich in om archeologische vindplaatsen in stand te houden en te benutten bij ruimtelijke inpassingen in het landschap.
Bij archeologisch waardevolle terreinen proberen gemeenten en provincie verstoring van de bodem zo veel mogelijk te voorkomen. Maar soms kan het niet anders, bijvoorbeeld bij de aanleg van een weg of brug. Dan wordt de betreffende vindplaats opgegraven. De resultaten van de opgraving worden gepubliceerd en de vondsten komen daarna in het provinciaal depot voor Bodemvondsten. De provincie zet zich in om deze vondsten actief uit te lenen en onderzoek te stimuleren.
De sites van de Romeinse Limes zijn als icoon van het derde venster van de Canon en Werelderfgoed toeristisch te vermarkten en een belangrijk aspect in de ruimtelijke bescherming als provinciale taak. De meeste archeologische vindplaatsen liggen echter verscholen in de bodem en vormen daar als het ware een bodemarchief dat je alleen via opgravingen bereikt. Deze onzichtbaarheid maakt ze extra kwetsbaar voor ruimtelijke ontwikkelingen die gepaard gaan met bodemingrepen. Het behoud van dit ‘bodemarchief’ vraagt dan ook continu aandacht en zorg. Als onderdeel van deze zorgplicht wil de provincie regionale archeologische thema’s die onbelicht zijn samen met gemeenten beter naar voren brengen. Door het vergaren en delen van deze nieuwe kennis kan de provincie beter zorgen voor het rijke provinciale bodemarchief. Tevens zet de provincie zich in om het publiek actief te betrekken bij het verleden van de provincie door subsidieregeling.
Wat gaan we doen om dit te realiseren?
Algemeen
Beschermen, beleven en benutten van archeologische waarden
- In ons provinciaal archeologisch depot bewaren we ons archeologisch erfgoed. Dat zijn de vondsten en de gegevens daarover. We zorgen voor verantwoord en duurzaam beheer van collecties.
- We bereiden ons voor op de verhuizing naar een nieuw provinciaal archeologisch depot.
- We stimuleren het digitaliseren van de gegevens die horen bij onze archeologische vondsten.
- Vooruitlopend op de definitieve verhuizing van het depot, zijn er extra voorzieningen voor het huidige depot in Alphen aan den Rijn. Dit is een tijdelijke uitbreiding (gestart in 2025) tot aan de verhuizing.
- Wij willen onze inwoners actief betrekken. Dat is in lijn met het Verdrag van Faro. Dat is een Europees verdrag waarbij niet het cultureel erfgoed zelf, maar de mens en de samenleving in hun relatie met erfgoed centraal staan. Met een vernieuwde subsidieregeling stimuleren we daarom initiatieven met dit doel. We werken nauw samen met onze partners, waaronder het Erfgoedhuis Zuid-Holland.
Beleidsprestatie 4-2-5 Cultuurparticipatie en bibliotheken
Wat willen we bereiken?
Het provinciaal cultuurbeleid richt zich op a) waarborging van de basisvoorziening cultuurparticipatie en b) ondersteuning van de openbare bibliotheken in Zuid-Holland. Hiertoe verstrekt de provincie boekjaarsubsidies aan enkele ondersteuningsinstellingen.
- De basisvoorziening cultuurparticipatie wordt ingevuld door de volgende vier ondersteunings- instellingen: Kunstgebouw, Jeugdtheaterhuis, Popunie en Stichting Educatieve Orkestprojecten. Deze instellingen werken op reguliere basis samen met onderwijsinstellingen. Het doel is dat meer kinderen en jongeren in aanraking komen met cultuur, dankzij kwalitatief goede en gespreide cul- tuurparticipatie en cultuureducatie. Daar waar mogelijk wordt aangesloten bij landelijke programma’s van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zoals Cultuureducatie met Kwaliteit en Cultuurparticipatie.
- De ondersteuning van de openbare bibliotheken in Zuid-Holland wordt ingevuld door middel van een boekjaarsubsidie voor de provinciale ondersteuningsinstelling Probiblio. Probiblio voert de ondersteuningsactiviteiten voor de openbare bibliotheken uit. Het doel is dat iedereen in Zuid- Holland recht heeft op toegang tot informatie en cultuur, en dat op een laagdrempelige wijze.
Wat gaan we doen om dit te realiseren?
Algemeen
De volgende (culturele) instellingen subsidiëren we jaarlijks met subsidie:
- Probiblio ondersteunt de openbare bibliotheken in onze provincie. Probiblio voert wettelijke taken uit volgens de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob). Die taken zijn onderdeel van het provinciale toetsingskader van 2022. Hiermee draagt Probiblio bij aan het terugdringen van analfabetisme en stimuleert het de persoonlijke ontwikkeling, participatie en zelfredzaamheid van de inwoners van Zuid-Holland.
- Kunstgebouw helpt als expert op het terrein van cultuuronderwijs met tweedelijnsondersteuning aan gemeenten en onderwijs in Zuid-Holland. Tweedelijnsondersteuning wil zeggen dat Kunstgebouw gemeenten en onderwijs adviseert en begeleidt bij hun werkzaamheden op het gebied van cultuurparticipatie en -educatie. Dit gebeurt onder andere door de programma's Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK), kijk-kunst en doe-kunst voor het primair onderwijs.
- Jeugdtheaterhuis biedt binnen- en buitenschools theateronderwijs en musicallessen voor jongeren. Dit gebeurt op vijf locaties in de provincie Zuid-Holland.
- Popunie ondersteunt beginnende popmuzikanten in Zuid-Holland met een helpdesk, cursussen en workshops. Popunie helpt podia, festivals en gemeenten bij het ontwikkelen van popbeleid, geeft informatie en advies, doet onderzoek en brengt partijen bij elkaar. Popunie zorgt voor aansluiting van de provincie bij het landelijk programma Kunstbende, een talentenwedstrijd voor jongeren.
- Stichting Educatieve Orkestprojecten (SEOP) laat kinderen kennismaken met klassieke muziek, met name symfonieorkesten. Dit doet zij via diverse projecten voor het primair onderwijs.
- We hechten groot belang aan het vieren van vrijheid en democratie. Daarom subsidiëren wij met een boekjaarsubsidie:
- Provinciaal Bevrijdingsfestival Zuid-Holland
- Bevrijdingsfestival Den Haag
Wij maken ook de programmering mogelijk van het Bevrijdingsfestival Den Haag in het provinciehuis.
- We organiseren een jaarlijkse netwerkbijeenkomst cultuurparticipatie voor wethouders en beleidsmakers. Dat doen we samen met Erfgoedhuis Zuid-Holland en Kunstgebouw.
- Met het IPO (Interprovinciaal Overleg) maken we bestuurlijke afspraken met het Rijk en met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Die afspraken gaan over de rol van provincies en andere overheden in het cultuurbeleid.
- We overleggen met het Rijk en de cultuurregio's over de voortgang van de afspraken in het Cultuurconvenant Zuid-Holland 2025-2028.
- We werken de Bestuurlijke Afspraken Cultuurbeoefening 2025-2028 verder uit. Dat doen we in IPO-verband en in afstemming met de Basisvoorziening Cultuurparticipatie en Erfgoedhuis Zuid-Holland..
- Met de Basisvoorziening Cultuurparticipatie maken wij een nieuw meerjarig Afsprakenkader over een toekomstgerichte ondersteuning die de Basisvoorziening biedt op het gebied van cultuur in Zuid-Holland.
- We evalueren het Themafonds Cultuurparticipatie om te bepalen hoe we hiermee door willen gaan.
- In 2026 bereidt de provincie zich voor op de nieuwe Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen en het interbestuurlijk toezicht op gemeenten. Dat doen we onder meer door te bepalen hoe we het toezicht op gemeenten gaan invullen.