Samenvatting

Inleiding
Net als in 2023 en 2024 rapporteren we over de laatste ontwikkelingen op het gebied van brede welvaart in Zuid-Holland. We gebruiken hiervoor gegevens uit de Monitors Brede Welvaart van CBS, Rabo Research/Universiteit Utrecht en het Regiokompas van PON & Telos. Dit past in de lijn van de in het coalitieakkoord aangekondigde Agenda brede welvaart , die eind 2025 verschijnt. Deze agenda biedt een denk- en doekader om beleidskeuzes in samenhang te beoordelen op hun economische, ecologische en sociale effecten, hier en nu, maar ook op andere plekken en later.

Hieronder lichten we het concept brede welvaart toe en beschrijven de ontwikkelingen in de tijd met behulp van de beschikbare cijfers. Daarna leggen we uit hoe brede welvaart kan helpen om meer integraal inzicht te krijgen in onze provinciale opgaven. Tot slot volgt een korte schets hoe in volgende planning & control-producten brede welvaart kan helpen om verbanden te zien tussen onze provinciale opgaven onderling en wat de provincie doet. Zo wordt ook duidelijk hoe deze dingen samenhangen met de ontwikkelingen van brede welvaart.

Wat is brede welvaart?
Brede welvaart gaat over de kwaliteit van leven – nu én in de toekomst. Het gaat om wat mensen van waarde vinden, zoals gezondheid, inkomen, een fijne leefomgeving, verbondenheid en toekomstperspectief. Onze definitie van brede welvaart is: Brede welvaart gaat over de kwaliteit van leven, in het hier en nu, maar ook over de effecten op de welvaart van latere generaties of die van mensen elders. En ‘elders in de wereld’ hoeft niet ver weg te zijn- dat kan ook gaan over andere mensen of gebieden in Zuid-Holland of Nederland.
Het denken over brede welvaart is niet nieuw. Al in 1972 stelde de Club van Rome dat oneindige economische groei niet haalbaar is binnen de grenzen van onze planeet. Sinds die tijd is de roep om een bredere blik op welvaart en welzijn alleen maar sterker geworden. Dit betekent overigens niet dat economische groei niet meer belangrijk is – dat blijft het zeker. Maar niet ten koste van de rest: we vergelijken economische groei met wat goed is voor het milieu en de samenleving. Op die manier helpt brede welvaart om te komen tot een bredere keuze over wat we van waarde vinden.

Hoe wordt brede welvaart gemonitord?
Sinds het eindrapport van de Tijdelijke Kamercommissie Breed Welvaartsbegrip (2016) werkt het Centraal Bureau voor de Statistiek aan de ontwikkeling van de Monitor Brede Welvaart voor Nederland. In 2019 is deze CBS-monitor ook in lijn gebracht met de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties (VN). Vanaf 2020 is de monitor bovendien beschikbaar op regionaal niveau en is er betrouwbare vergelijkbare data over brede welvaart voor provincies, regio's en gemeenten. De monitor maakt het mogelijk om veel verschillende thema’s te volgen; van hoe gezondheid wordt ervaren tot bodemkwaliteit, van tevredenheid met het leven tot bereikbaarheid, en van het aantal werkende mensen tot biodiversiteit. De voorkeursindeling die ook in de actualisatie van de Monitor Leefomgeving zal terugkeren, is de thema-indeling die vormgegeven is door onderzoeksbureau PON & Telos. Zij beschikken over een ruime vakkennis over het onderwerp en werken nauw samen met onder andere de Universiteit van Tilburg en de provincie Noord-Brabant op brede welvaart. Hun indeling is gebaseerd op de uitgebreide en landelijke monitor brede welvaart van het CBS, maar gaat uit van de provinciale bevoegdheden en invloedssfeer.  

Waarom is dit belangrijk voor provinciaal beleid?
De maatschappelijke uitdagingen waar de provincie Zuid-Holland voor staat – zoals klimaatadaptatie, verstedelijking, energietransitie en de druk op de leefomgeving, vragen om een integrale aanpak. Brede welvaart helpt daarbij. Niet als extra taak, maar als denk- en doekader om te komen tot integrale keuzes voor beleid. Brede welvaart is inmiddels een concept dat breed wordt gedragen, maar dat wel verdere uitwerking vraagt op basis van politieke prioriteiten. Tegelijkertijd erkennen we dat overheden niet veel invloed hebben op aspecten van brede welvaart. Bovendien is de relatie tussen beleid en uitkomst vaak ingewikkeld en geen rechte lijn; effecten treden met vertraging op, beïnvloeden elkaar of zijn lastig te herleiden. Daarom is monitoring vooral een analyse-instrument om maatschappelijke opgaven op tijd te signaleren, om beleid beter te richten en te verantwoorden en om voortgang en effecten over de tijd te volgen. De kracht van de monitoring zit in het integrale karakter; de monitor maakt zichtbaar waar vooruitgang op het ene terrein ten koste gaat van het andere – en waar juist kansen liggen voor win-winbeleid.

Brede welvaart in Zuid-Holland
Het is onmogelijk om de brede welvaart in Zuid-Holland in één alinea te bespreken. Voor deze begrotingstekst kiezen we ervoor om op provinciaal niveau de verschillende thema's te vergelijken met het landelijk gemiddelde. Eind 2025 ontvangt u een verdiepend onderzoek waarin ook regionale verschillen, Zuid-Hollandse gemeenten onderling en een aantal steden op wijkniveau worden vergeleken.

Brede welvaart ‘hier en nu’
De meeste Nederlanders en ook Zuid-Hollanders zijn tevreden met hun leven, werk, vrije tijd en wonen. In 2024 gaf 85,3% van de Nederlanders het leven een 7 of hoger. In Zuid-Holland is dat iets lager, maar is dat cijfer de afgelopen tien jaar wel elk jaar dichter naar het landelijk gemiddelde gestegen. De financiële middelen van huishoudens nemen in Zuid-Holland gemiddeld toe, en de armoede neemt af. Wel stijgt het aandeel huishoudens met problematische schulden en het aantal huishoudens dat de woning niet voldoende kan verwarmen. Met andere woorden, binnen Zuid-Holland zijn er grote verschillen in de verdeling van materiële welvaart (rijkdom in geld en bezittingen).
De gezondheidssituatie in Zuid-Holland wordt vooral negatief weergegeven. Met goede scores voor zorgbereikbaarheid en zorgkosten, maar een sterk dalende beoordeling van de eigen gezondheid, minder inwoners bewegen genoeg volgens de norm en risicogedrag zoals roken en ernstig overgewicht neemt toe. Opvallend hierin zijn de verschillen tussen grote gemeenten zoals Rotterdam en Den Haag die aanzienlijk slechter scoren op bijvoorbeeld levensverwachting en zorgkosten, dan kleinere gemeentes zoals Oegstgeest en Voorschoten. Het thema Bereikbaarheid in Zuid-Holland toont een wisselend beeld met veel files en verslechterde bereikbaarheid van het ov en hoofdwegen, maar een positieve toename in laadpalen en schone voertuigen. Met name landelijk gelegen gemeenten scoren slechter op laatstgenoemde indicatoren. Aan de andere kant laten deze gemeenten wel een verbetering van het fietsklimaat zien.
De landelijke afname van beschikbare huur- en koopwoningen is in Zuid-Holland nóg duidelijker zichtbaar. Opvallend hierin is dat het niet vinden van een woning dusdanig drukt op de brede welvaart van Zuid-Hollanders, dat we dit demografisch terugzien. Mensen jonger dan 35 jaar scoren een lagere brede welvaart, wat voor een groot deel verklaard wordt door het gebrek aan een passende woning. De niveaus van indicatoren op milieu en klimaat scoren laag; van alle indicatoren op brede welvaart zitten deze het verst van de (wettelijke) norm af. Wel laten de meeste indicatoren een geleidelijke groei zien. De kwaliteit van het water in de provincie voldoet niet aan de richtlijnen en toont een vergelijkbaar beeld met de rest van Nederland. De indicator hittestress is als enige gedaald ten opzichte van de andere indicatoren voor milieu en klimaat.
De kwaliteit van de leefomgeving gaat in sommige opzichten vooruit, zoals de toename van beschermde natuurgebieden en minder stikstof in de lucht. Wel ervaren meer mensen milieuproblemen en geluidsoverlast.

Brede welvaart ‘later’
De brede welvaart in Zuid-Holland lijkt duurzamer te worden, maar het niveau is niet hoog. De hoeveelheid economisch kapitaal (geld en bezittingen) blijft hetzelfde, maar investeringen in kapitaalgoederen en nieuwe technologieën zijn nodig om de Nederlandse economie sterk te houden. De druk op de natuur blijft hoog door een overschot aan fosfor en stikstof, en de biodiversiteit neemt af. Het vertrouwen in de overheid is relatief hoog, maar daalt langzaam.

Het is goed nog eens te benadrukken dat brede welvaart binnen de provincie grotere verschillen kent dan tussen provincies. Ongelijkheid in brede welvaart is vooral zichtbaar door verschillen in sociaal economische kenmerken, en niet door regionale kenmerken. Mensen met een laag inkomen, een sociale huurwoning, geen opleiding aan een hogeschool of universiteit en werklozen ervaren over het algemeen een minder goede brede welvaart dan mensen met een hoog inkomen, een koopwoning, een opleiding aan een hogeschool of universiteit en mensen met een baan.

Vervolg
Zoals aangegeven in de uitwerking van het behandelvoorstel van motie 1159 ; ‘Sturen op brede welvaart', geven wij vanaf de Kadernota 2027 in een apart hoofdstuk een toelichting op de ‘scores’ van Zuid-Holland op brede welvaart indicatoren, en vooral de ontwikkeling in de tijd. Deze indicatoren komen voort uit de Monitor Leefomgeving die wordt doorontwikkeld tot een Zuid-Holland specifieke monitor brede welvaart, zoals aangegeven in de actualisatie van de Monitor Leefomgeving op 23 april 2025 . We bieden een uitleg op basis van de ontwikkeling in de tijd uit deze monitor over hoe u de gegeven informatie kan worden gebruikt. Hiermee zit ook een link met de Beleidsmonitor die in ontwikkeling is. Die moet inzicht bieden in de impact van wat wij doen op de gestelde beleidsdoelen.
Vanaf de Begroting 2027 geven wij een in aparte paragraaf Brede Welvaart per ambitie aan hoe wordt bijgedragen aan doelstellingen voor brede welvaart, en hoe de inspanningen op verschillende ambities samenhangen. Vanaf de Jaarstukken 2027 geven wij in een aparte paragraaf Brede Welvaart een beschrijving en, waar mogelijk, de samenhang tussen onze inspanningen en de ontwikkeling in de tijd van (indicatoren voor) brede welvaart. Hiermee proberen we vanuit het concept brede welvaart breder te kijken naar provinciale opgaven en de ontwikkelingen in Zuid-Holland vanuit het karakter van de verschillende P&C-producten.